Wnioski z badań – jak je poprawnie sformułować w pracy dyplomowej?

Koniec studiów. Piszesz prace dyplomową. Wyobraź sobie, że masz już za sobą analizę danych do swojej pracy magisterskiej. Tabele są gotowe, wykresy pięknie prezentują wyniki, ale gdy siadasz do napisania wniosków… pojawia się pustka. Co właściwie wpisać? Czy wystarczy opisać wyniki? A może powtórzyć hipotezy? To właśnie w tym momencie wielu studentów gubi się najbardziej. Tymczasem wnioski z badań są kluczowym elementem całej pracy, gdyż pokazują, czy cele badawcze zostały osiągnięte, czy hipotezy znalazły potwierdzenie oraz jakie znaczenie mają uzyskane wyniki. W tym artykule podpowiem, jak napisać dobre wnioski w pracy dyplomowej, czym różnią się od podsumowania oraz jakich błędów unikać, aby wnioski były tym czym być powinny.

KWANTYL analizy statystyczne

1. Czym są wnioski z badań i ich rola w pracy magisterskiej

Kiedy wszystkie wykresy i tabele są już gotowe, przychodzi moment na najważniejsze pytanie: „Co z tego wynika?”. Odpowiedzią są właśnie wnioski z badań. To one pokazują, czy udało się osiągnąć cele, czy hipotezy znalazły potwierdzenie i co wynika z uzyskanych danych. W pracy magisterskiej czy licencjackiej wnioski są czymś więcej niż podsumowaniem – to dowód na to, że student potrafi samodzielnie myśleć i analizować. Nic dziwnego, że promotorzy recenzenci zwracają na nie szczególną uwagę i że często stają się punktem wyjścia podczas obrony.

Odwołując się do literatury, Apanowicz (2022, s. 140) stwierdza, że „Wnioski końcowe stanowią podsumowanie całości pracy w formie syntezy wniosków wynikających z poszczególnych rozdziałów. Należy w nich uzasadnić otrzymane wyniki realizacji tez lub odpowiedzi na pytania problemowe w aspekcie myśli przewodniej pracy (rozwiązywanego problemu badawczego). Istotne jest by j u ż w pierwszych zdaniach wniosków końcowych znalazło się wyraźne stwierdzenie i ocena stopnia osiągnięcia zakładanego celu badań.”

Brzeziński (2019) za innymi autorami dokonał rozróżnienia między wnioskiem statystycznym a wnioskiem badawczym, co w mojej opinii jest wysoce istotne. Wniosek statystyczny jest stwierdzeniem o liczbowych właściwości danych, tj. przyjmuje postać odnoszącą się do wykonanych obliczeń i weryfikuje hipotezę statystyczną (nie badawczą!): wskazują na istnienie, lub nie, wyniku istotnego statystycznie. Z kolei wniosek badawczy jest konkluzją dotyczącą tematyki badań. Wywodzi się on z wniosku statystycznego, ale nim nie jest.

W pracy dyplomowej wnioski z badań pełnią rolę zwieńczenia części badawczej, a dokładniej łączą uzyskane wyniki z postawionymi celami i hipotezami, wskazują znaczenie uzyskanych rezultatów, a także stanowią podstawę do formułowania rekomendacji (implikacji praktycznych).

O funkcjach wniosków w pracy dyplomowej można zatem mówić na trzech płaszczyznach:

1. naukowej, ponieważ są formą weryfikacji hipotez i sprawdzeniem, czy cele badawcze zostały osiągnięte,

2. dydaktycznej, ponieważ na ich podstawie można ocenić, czy autor potrafi myśleć krytycznie, syntetyzować informacje i interpretować dane,

3. praktycznej, ponieważ mogą stanowić punkt wyjścia do rekomendacji, wdrożeń czy dalszych badań.

   
   

2. Powiązanie wniosków z celami badania i hipotezami

Jak już podkreślano, aby poprawnie sformułować wnioski z badań, warto zawsze odwołać się do wcześniej założeń badawczych. Zastanawiając się, co właściwie wpisać w części „Wnioski” należy wrócić do tego, od czego zaczęła się praca – czyli do celów i hipotez. To one były punktem wyjścia, więc teraz muszą być punktem dojścia. Każdy wniosek powinien odpowiadać na pytanie badawcze i/lub jasno wskazywać, czy dana hipoteza się potwierdziła, czy nie.

O tym jak sformułować prawidłowe hipotezy możesz przeczytać tutaj: Hipotezy badawcze - 5 najpopularniejszych rodzajów

Najczęściej wniosek przyjmuje formę bardzo podobną do hipotezy, Oznacza to, że jeśli została potwierdzona, wniosek brzmi prawie identycznie; jeśli nie, należy zmienić treść zgodnie z wynikami badań (np. odwrócić kierunek zależności, zmienić nazwy zmiennych, między którymi wykazano zależności). W praktyce wygląda to tak:

cel/założenia → badanie → wynik → wniosek

Ten prosty schemat pomaga zachować spójność i daje czytelnikowi jasność, że badanie „znalazło” odpowiedzi na swoje własne pytania. Oto przykład tego, jak posłużyć się nim krok po kroku:

Cel – np. sprawdzenie czy płeć wpływa na częstotliwość korzystania z mediów społecznościowych.

Hipoteza: Płeć różnicuje studentów ze względu na częstotliwość korzystania z mediów społecznościowych (kobiety korzystają z nich częściej niż mężczyźni).

Badanie – ankieta wśród 200 studentów.

Wynik – różnice ocenione z wykorzystaniem odpowiednio dobranych testów statystycznych między kobietami i mężczyznami okazały się nieistotne statystycznie (p > 0,05).

Wniosek – Częstotliwość korzystania z mediów społecznościowych nie zależy od płci – nie potwierdzono hipotezy H1.

Tak sformułowany wniosek jest jednocześnie odpowiedzią na pytanie badawcze i jasnym komunikatem dla osoby czytającej opracowanie.

3. Różnice między wnioskami a podsumowaniem badań

W pracy dyplomowej trzeba wyraźnie odróżnić podsumowanie od wniosków. Wyobraź sobie, że opowiadasz komuś o swoim badaniu. Najpierw mówisz: „Przepytałem 200 studentów, zebrałem ankiety i policzyłem wyniki”. To jest podsumowanie. Ale gdy dodasz: „Okazało się, że wyniki przeczą mojej hipotezie i pokazują, że płeć nie ma wpływu na korzystanie z mediów społecznościowych” – wtedy formułujesz wniosek.

Aby uniknąć pomyłek, warto pamiętać prostą zasadę: podsumowanie opisuje fakty, a wnioski je interpretują. Innymi słowy, Podsumowanie daje czytelnikowi obraz przebiegu badań, a wnioski nadają sens wynikom i wiążą je z pytaniami badawczymi. Dobrą praktyką jest także traktowanie podsumowania jako bazy faktów, a wniosków – jako odpowiedzi na pytanie: „Co te fakty oznaczają?”.

Oto inny przykład:

Podsumowanie: „W badaniu wzięło udział 200 studentów, wśród których większość (75%) zadeklarowało, że korzysta z mediów społecznościowych codziennie.”

Wniosek: „Uzyskane dane pokazują, że media społecznościowe są integralną częścią życia studentów, co potwierdza hipotezę o ich powszechności w tej grupie.”

4. Przykłady wniosków z badań ankietowych

O wnioskach można pisać długo, ale najłatwiej je zrozumieć, gdy zobaczy się je w praktyce. Poniżej przedstawiono kilka przykładowych zdań, które mogą pojawić się w pracy magisterskiej lub licencjackiej:

• Większość respondentów (65%) wskazała na potrzebę szkoleń z obsługi narzędzi cyfrowych, co potwierdza hipotezę o niskim poziomie kompetencji cyfrowych w badanej grupie.

• Uzyskane wyniki nie potwierdzają hipotezy zakładającej zależność między płcią a częstotliwością korzystania z mediów społecznościowych.

• Zaobserwowane różnice w odpowiedziach w zależności od wieku respondentów sugerują potrzebę pogłębionych badań jakościowych w tym obszarze.

• Kobiety i mężczyźni charakteryzują się zbliżoną częstotliwością aktywności fizycznej – nie potwierdzono hipotezy 4.

• Potwierdzono hipotezę 5, zakładającą, że wraz z doświadczeniem akademickim rośnie skłonność do korzystania z e-learningu.

• Potwierdzono, że osoby z wyższym poziomem wykształcenia częściej korzystają z kursów online niż osoby z niższym wykształceniem.

• Nie wykazano zależności między wiekiem a częstotliwością korzystania z bankowości internetowej – hipoteza H7 nie została potwierdzona.

• Uzyskane dane nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o wpływ miejsca zamieszkania na wybór kierunku studiów, dlatego wskazane jest przeprowadzenie badań na większej próbie.

• Częściowo potwierdzono hipotezę mówiącą o tym, że wyższy poziom stresu akademickiego będzie związany z rzadszym stosowaniem technik radzenia sobie opartych na zdrowych nawykach. Wykazano, że wyższe natężenie presji ocen wiąże się z mniejszą częstotliwością aktywności fizycznej i gorszą higieną snu, jednak nie stwierdzono takiej zależności w przypadku liczby obowiązków akademickich

5. Błędy w formułowaniu wniosków

Pisząc wnioski w pracy dyplomowej, łatwo wpaść w kilka pułapek. Wielu studentów popełnia te same błędy: zamiast napisać wniosek, piszą komentarz w stylu „Badanie było ciekawe” albo kopiują swoje wyniki do rozdziału „Wnioski”. Inni próbują na podstawie 50 ankiet wyciągać wnioski o „wszystkich studentach w Polsce”. Jak tego uniknąć? Wystarczy prosta checklista:

• Czy mój wniosek odnosi się do hipotezy/problemu/pytania badawczego/celu?

• Czy napisał_m, co z danych wynika, a nie tylko, co zmierzył_m?

• Czy nie przesadzam z uogólnieniami?

• Czy dodałem krytyczne spojrzenie, np. wskazanie ograniczeń badania?

Aby wniosek był dobry powinien spełniać poniższe wymogi:

• jest krótki i precyzyjny

• odnosi się do hipotezy lub celu badawczego

• wynika bezpośrednio z danych i przeprowadzonej analizy

• nie zawiera uogólnień wykraczających poza przebadaną próbę

• zawiera element interpretacji (odpowiedź na pytanie: „co z tego wynika?”).

Pisanie wniosków to ostatni etap badań – moment, w którym z danych wyciągamy to, co naprawdę istotne. Ale żeby dojść do tego miejsca, potrzebne są rzetelnie zebrane i dobrze przeanalizowane wyniki. A to właśnie tutaj wielu studentów i badaczy traci najwięcej czasu – przy tworzeniu ankiety, porządkowaniu danych i pracy w Excelu.

Dlatego przygotowaliśmy e-book „Ankiety badawcze. Tworzenie kwestionariuszy w Formularzach Google i analiza wyników w Excelu”. To praktyczny przewodnik, który pokazuje, jak krok po kroku przejść od pierwszych pytań ankietowych do uporządkowanych wyników, na podstawie których można napisać solidne, wiarygodne wnioski.